(Nie)Umarła klasa – wystawa czasowa od 26.02.2025

Spektakl „Umarła klasa” miał swoją premierę 15 listopada 1975 roku w Galerii Krzysztofory w Krakowie. Wraz z tym spektaklem Kantor zainaugurował przełomowy, a jednocześnie najbardziej rozpoznawalny etap swojej twórczości teatralnej, Teatr Śmierci, trwający do śmierci artysty w 1990 roku. W jego ramach powstały takie realizacje jak „Wielopole, Wielopole” (1980), „Niech sczezną artyści” (1985), „Nigdy tu już nie powrócę” (1988) czy „Dziś są moje urodziny” (1991).

„Umarła klasa”, zakorzeniona mocno w tradycji polskiej, a zarazem ściśle związana z najważniejszymi nurtami sztuki nowoczesnej, fascynuje do dziś ludzi na całym świecie. W swoistym rozliczaniu krańców życia – dzieciństwa i śmierci – dominuje liryczny ton, znajdujący wyraz w chłodnym na pozór dystansie, kolorystyce czerni i bieli, pulsacyjnym ocieraniu się o śmierć. Spektakl nie pozwala o sobie zapomnieć, zadaje pytania poprzez gesty kuratorskie (obiekty ze spektaklu, jako ikony sztuki Kantora, prezentowane na licznych wystawach na całym świecie), czy narracje badawcze (publikacje, teksty naukowe, projekty naukowe inspirowane spektaklem).

Punktem wyjścia wystawy „(Nie)Umarła klasa” jest myślenie o tym dlaczego spektakl był tak intensywnie odbierany przez odbiorców, dlaczego niepokoił, budził tak radykalne odczucia? Operując narzędziami odnoszącymi się do warstwy estetycznej oraz emocjonalnej spektaklu, a także jego specyficznej i rozpoznawalnej aury – prezentujemy na wystawie spektakl w sposób, który w pewnym sensie pozwoli ponownie zbudować emocjonalną relację między widzem i dziełem.
Trzonem wystawy są wszystkie zachowane w kolekcji instytucji obiekty związane ze spektaklem „Umarła klasa”. Prócz zespołu rekwizytów teatralnych ze spektaklu, prezentujemy także m.in. dwa obiekty stworzone przez Kantora w 2 połowie lat 80. z myślą o wystawianiu w przestrzeniach muzealnych idei spektaklu, a także ikonicznego „Chłopca w ławce z Umarłej klasy”, czyli makietę pomnika nagrobnego artysty i jego matki. Zaproponowany zestaw uwidacznia specyfikę dziedzictwa instytucji, do którego należą pozostawione przez Kantora z myślą o kolekcji Cricoteki dzieła, jak i zaprojektowana przez Kantora za życia koncepcja ich rytmicznego eksponowania po jego śmierci.

Do wejścia w dialog ze spektaklem zaprosiliśmy twórcę teatralnego – Krzysztofa Garbaczewskiego, który w swojej pracy reżyserskiej łączy metody z dziedziny współczesnych sztuk wizualnych i performance. Zainspirowana spektaklem „Umarła klasa” interaktywna instalacja „Ani żywa, ani umarła” to cyfrowa interpretacja poetyki teatru Tadeusza Kantora, łącząca estetykę transhumanistyczną z ideami sztuk cyfrowych. W przestrzeni instalacji widzowie stają się aktywnymi uczestnikami cyfrowego środowiska, w którym awatary inspirowane postaciami z „Umarłej klasy” współtworzą nową, dynamiczną rzeczywistość, w której dominuje ulotność i kruchość zarówno biologicznego, jak i cyfrowego istnienia. Instalacja osadzona jest w minimalistycznym, niemal laboratoryjnym otoczeniu, nawiązującym do swoistej „pustej klasy”, w której pamięć o przeszłości splata się z teraźniejszością.

Wystawa zbudowana jest na kanwie „pozostałości po spektaklu” – obiektów, archiwaliów i ich współczesnych opracowań w formie multimedialnej instalacji. To forma przekształcenia materialnej nieobecności samego spektaklu w możliwość jego pokazania za pomocą tego, co „graniczne”. Podejmujemy tym samym bliskie Kantorowi wątki związane z możliwością zabezpieczania „kulturowej przeszłości” i badaniem synergii sztuk – tego, co na styku teatru i sztuk wizualnych.