Wystawa Jerzego Beresia – jednego z najważniejszych awangardowych artystów polskich – trwa w Cricotece od 21 marca do 8 grudnia 2024 roku. „Bereś” to pierwsza od śmierci artysty w 2012 roku duża prezentacja jego twórczości, na którą składają się ściśle ze sobą powiązane dwa nurty: rzeźby i manifestacje. Na wystawie zapewniono możliwość nawiązania bezpośredniej relacji z częścią oryginalnych obiektów Jerzego Beresia poprzez ich dotykanie i wprawianie w ruch. Równolegle odbywa się rozbudowany program towarzyszący – m.in. do dialogu z twórczością Beresia zostali zaproszeni performerzy i performerki.
Wystawa Jerzego Beresia w Cricotece, realizowana we współpracy z Fundacją Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia, odbywa się w 60 rocznicę pierwszej indywidualnej wystawy artysty zorganizowanej z inicjatywy Grupy Krakowskiej w Galerii Krzysztofory. Jest kontynuacją linii programowej Cricoteki badania możliwości aktualizowania, zabezpieczenia i prezentowania archiwów oraz spuścizny artystów zajmujących się sztuką efemeryczną, niejako organicznie splecioną z osobą twórcy, a przy tym prezentacji artystów i artystek pozostających w bliskiej relacji z Tadeuszem Kantorem. W przypadku Beresia ten dialog i dyskusja z Kantorem były intensywne i znaczące za życia obu twórców, stanowiły też ważną część działalności Galerii Krzysztofory – kolebki krakowskiej (i nie tylko) awangardy.
Na ekspozycji są prezentowane rzeźby ze wszystkich okresów twórczości Beresia (od 1956 do 2012 r.), filmy archiwalne oraz wideoeseje, komentujące jego dorobek performatywny. W narracjach towarzyszących wystawie zespół kuratorski – Jerzy Hanusek, Kamil Kuitkowski i Natalia Zarzecka – za nadrzędny cel stawia przybliżenie jednego z najważniejszych artystów polskich współczesnej publiczności, czemu służyć ma zestawienie wątków i kontekstów, w których i wobec których działał, a które dziś okazują się nadal aktualne. Bereś jako artysta niepokorny, kontestujący porządki estetyczne, społeczne i polityczne pozwala odczytywać siebie na nowo, zarówno wobec teraźniejszych sytuacji politycznych, jak i nurtów postantropocentrycznych, kwestionujących dotychczasową (nadrzędną) pozycję człowieka w świecie.
Wystawa„Bereś”, poza sztuką pozostającego w jej tytule artysty, eksploruje modele wystawiennicze, traktując ją samą jako punkt wyjścia do dalszych działań. W tym wypadku jest to rozbudowany performatywny program towarzyszący i dostępnościowy – oparty, zgodnie z pierwotnymi zamysłami artysty, na możliwości nawiązania bezpośredniej relacji z częścią obiektów, poprzez ich dotykanie i wprawianie w ruch. Także układ wystawy będzie poddawany zmianom w czasie jej trwania. W programie poruszony jest ponadto wątek problemów konserwatorskich dotyczących zachowania i rekonstrukcji rzeźb oraz działań akcyjnych po śmierci artysty – w jego ramach z udziałem publiczności składane będą wybrane prace Beresia, a na krakowskim Rynku Głównym w listopadzie 2024 r. odbędzie się także odtworzenie „Manifestacji romantycznej”.
Wydarzeniu w Cricotece towarzyszy katalog z dokumentacją fotograficzną wystawy oraz tekstami Magdaleny Ujmy, Marty Smolińskiej, Krzysztofa Siatki i kuratorów, a także wspomnieniowa książka córki artysty, Bettiny Bereś, „Awangarda między kuchnią a łazienką. Maria Pinińska Bereś i Jerzy Bereś” (współpraca wydawnictwa Universitas, Fundacji Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia oraz Cricoteki). Obie publikacje książkowe są do nabycia w księgarni internetowej Cricoteki: „Bereś” katalog wystawy; Bettina Bereś „Awangarda między kuchnią a łazienką. Maria Pinińska-Bereś i Jerzy Bereś”.
Program performatywny i towarzyszący
„Bereś / Kantor” – wystawa towarzysząca
Jerzy Bereś (1930–2012), rzeźbiarz i akcjonista – jeden z najoryginalniejszych twórców polskiej sztuki XX wieku.
Na postawę osobistą i artystyczną Beresia wpłynęły zarówno dziecięce wspomnienia wojny i okupacji, jak i doświadczenie okresu stalinizmu, późniejsze funkcjonowanie w pełnej absurdów rzeczywistości PRL-u, a także neoawangardowe przemiany w sztuce światowej i polskiej w latach 50 i 60 XX wieku. Stąd wypływała jego potrzeba mierzenia się poprzez sztukę z rzeczywistością, której w wielu jej aspektach – politycznym, społecznym, estetyczynym – pozostawał przez całe życie czynnym komentatorem i konsekwentnym krytykiem.
Bereś był absolwentem pracowni rzeźby Xawerego Dunikowskiego. W 1962 roku poznał osobiście Tadeusza Kantora, a w 1964 na zaproszenie Grupy Krakowskiej, której Kantor był wówczas nieformalnym liderem, urządził w Galerii Krzysztofory swoją pierwszą indywidualną wystawę. Rzeźby Beresia z cyklu „Zwidy”, zbudowane z nieobrobionych pni, drągów, kamieni i powrozów, nie mają odpowiednika w sztuce światowej. Pozornie abstrakcyjne nawiązują do pierwotnych konstrukcji i narzędzi, kwestionują ideę cywilizacyjnego postępu.
Od połowy lat 60 Bereś wykonuje szereg obiektów, w których ruch początkowo jest tylko zasugerowany, a później staje się istotnym elementem rzeźb, angażując widza w ich uruchamianie. W ten sposób dąży do wzmocnienia ironicznego, czasem szyderczego komentarza rzeczywistości.
Naturalną kontynuacją procesu aktualizowania sztuki o polityczne i etyczne konteksty stały się akcje. Od 1966 roku Bereś wziął udział w dwóch happeningach organizowanych przez Kantora. Pierwszą własną akcję przeprowadził w styczniu 1968 roku w Galerii Foksal w Warszawie. Artysta włączał do swoich prac czystą bryłę o specyficznych własnościach – swoje nagie ciało, traktowane przedmiotowo jako obiekt działań artystycznych, ale także jako siedlisko osobowości. Z tego punktu widzenia akcjonizm Beresia był nie tyle sięgnięciem po nowe medium, ile rozwinięciem własnej koncepcji rzeźby. On sam nazywał swoje wystąpienia manifestacjami, protestował, gdy pod koniec lat 70. zaczęto określać je performansami.
Zakres spraw, do których odnosił się artysta w rzeźbach i manifestacjach, jest bardzo szeroki: od wewnętrznych problemów sztuki, poprzez relacje między sztuką a rzeczywistością, doświadczenia związane z totalitaryzmem i demokracją, po zagadnienia czysto egzystencjalne. Występował nagi, malował na swoim ciele znaki i napisy, często rozpalał ogień, prowadził rozmowę z publicznością o życiu, sztuce, etyce. Jego akty twórcze miały wymiar symbolu.
Na podstawie materiałów Fundacji im. Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia
Wernisaż wystawy odbył się 20 marca 2024 r.
Organizatorzy/Organizers: Cricoteka i Fundacja im. Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia
Partnerzy i współpraca/Partners and Cooperation: Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Wydział Intermediów, Open Eyes Art Festival
Kuratorzy wystawy / Exhibition curators: Jerzy Hanusek, Kamil Kuitkowski, Natalia Zarzecka
Aranżacja wystawy / Exhibition arrangement: Parastudio*
Identyfikacja graficzna / Graphic identity: Krzysztof Radoszek
Opieka konserwatorska / Maintenance: Joanna Gorzałczany
Katalog / Catalogue: Magdalena Link-Lenczowska
Eseje wideo / Video essays: Jakub Drewnicki, Tadeusz Pyrczak
Oświetlenie i multimedia / Lighting and multimedia: Mariusz Gąsior, Michał Warmusz, Andrea Nikolov, Tomasz Czado
Prace budowlane / Construction works: Gerard Piasecki, Michał Spolitakiewicz, OTIO Tomasz Indyk, Tomasz Stefaniak
Dostępność / Accessibility: Anna Rejowska, Stowarzyszenie Dobrze
Koordynacja programu performatywnego / Coordination of the performative programme: Wiktor Bury
Program edukacyjny / Educational programme: Anna Bargiel, Justyna Droń
Promocja / Promotion: Laura Iwanczewska, Małgorzata Kmita-Fugiel, Zofia Mikołajska, Andrea Nikolov
Zespół realizujący / Implementation team: Bettina Bereś, Joanna Geroch, Piotr Golonka, Ewa Kaczmarczyk, Agata Klakla, Józef Legierski, Anna Lejtkowska, Michał Lelek, Piotr Masoń, Aldona Mikulska, Andrea Nikolov, Agnieszka Oprządek, Małgorzata Paluch -Cybulska, Paweł Panic, Anna Pulit, Tomasz Pietrucha, Anna Rejowska, Bogdan Renczyński, Maciej Satała, Aleksandra Treder, Magdalena Ujma, Krzysztof Wilk, Olena Yanushewska, Dorota Ziajko
Prace użyczyli / Works lend by: Fundacja Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Galeria Dawid Radziszewski, Piotr Marzec, Anna i Robert Wolakowie
oraz / and: kolekcjonerzy prywatni / private collectors
Patronat medialny / Media partners: Restart, Notes Na 6 Tygodni, Magazyn SZUM, wyborcza.pl, Rynek i Sztuka, Radio Kraków, Kraków Culture Karnet, TVPKultura
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
Co-financed by the Ministry of Culture and National Heritage from the Culture Promotion Fund