Wystawa w Galerii Tadeusza Kantora przy ul. Siennej 7/5 pokazuje w mikroskali artystyczną współobecność dwóch znamienitych artystów, współtwórców Grupy Krakowskiej – Jerzego Beresia i Tadeusza Kantora. Ich powinowactwo nigdy nie było oczywiste, przez pewien czas trwali w sporze artystyczno-ideowym. Właściwie trudno powiedzieć, czy ich odmienności kiedykolwiek spotkały się w jakimś punkcie stycznym. Wystawa jest czynna od 20 marca do 8 grudnia 2024 r.
Podstawą dla tego dialogu jest prezentacja nabytku Cricoteki – rzeźby Jerzego Beresia zatytułowanej Zwid znak – przekazanej w darze do kolekcji Muzeum Tadeusza Kantora kilka lat temu. Powstała w 1963 roku rzeźba po raz pierwszy zaprezentowana została na wystawie indywidualnej w Galerii Krzysztofory w 1964 roku; później była eksponowana jeszcze wielokrotnie. Około 2008 roku dzieło zakupił kolekcjoner Piotr Ratyński, który zgromadził spory zbiór prac Beresia. Po niespodziewanej śmierci kolekcjonera jego matka, Grażyna Ratyńska, zadecydowała, że część z tych dzieł zostanie podarowana różnym muzeum – w ten sposób Zwid znak w 2018 roku trafił do Muzeum Kantora. W przekazaniu pośredniczyła Fundacja im. Jerzego Beresia i Marii Pinińskiej-Bereś.
Rzeźba Zwid znak należy do serii „Zwidów”, które artysta tworzył od początku lat 60. i w których wypracował swój oryginalny język. Sięga w nim do pierwotnych technik ciesielskich, zestawiając je z nowymi tendencjami sztuki lat 60. Monumentalne, drewniane obiekty montowane z fragmentów nieobrobionego drewna, kamieni i skóry budzą skojarzenia z prasłowiańskimi totemami, można je interpretować jako poszukiwania źródeł kultury. W „Zwidy” wpisana jest krytyka stechnicyzowanej cywilizacji. Powstawały one jako dzieła autonomiczne, wyprzedzając akcje o zabarwieniu rytualnym (nazywane „mszami”), z których znany był twórca i w których rzeźba była elementem dynamicznie oddziałującym na widza – elementem składowym wystąpień artysty. O „Zwidach” artysta mówił: „Przywołując ostatnie przed śmiercią doświadczenia Alberta Giacomettiego, twierdzę, że istotą rzeźby jest CZYSTA BRYŁA W PRZESTRZENI. Constantin Brâncuși, a także Jean Arp zamykali ostatecznie możliwości rozwoju rzeźby zdefiniowanej jako doskonałe ukształtowanie bryły. Umieszczenie czystej, czyli nieukształtowanej bryły w przestrzeni otwiera możliwości dalszego rozwoju rzeźby. Taką właśnie czystą bryłę da się wyczuć w kawałku przyrody, jakim jest na przykład nieukształtowany przez człowieka pień drzewa czy nieukształtowany przez człowieka kamień” (cytat za: https://beresfoundation.pl/o-nim/).
Dzieło Beresia zostanie zaprezentowane wraz z obiektem Kantora – autorską rekonstrukcją Deski do spektaklu Powrót Odysa, zrealizowanego przez artystę w 1944 roku w Podziemnym Teatrze Niezależnym. Wspólnota tego duetu polega na podobnym mechanizmie operowania materialnością, w którym minimalizm i radykalizm postawy twórczej prowadzi obu artystów, każdego w odmienny sposób, do tego samego tworzywa.
O ile Bereś jest nazywany artystą surowych materiałów i drewna, o tyle Kantor od początku zwykł operować przedmiotami realnymi, utylitarnymi, którymi posługujemy się w życiu. O starej, wyszarzałej Desce ze śladami gwoździ i rdzy, wyrwanej z ogrodu Jacka Pugeta, mawiał: „wojenny przedmiot gotowy”. „Wtedy w 44 mój PRZEDMIOT miał jedną cechę. Moją własną: znamię BIEDY. Nic z estetyki! Później w 63 nazwałem to u progu śmietnika… między śmietnikiem a wiecznością”. Kategoria biedy i krytyka działań artystycznych ze względów estetycznych pozwalały na to, żeby wyjęcie przedmiotów z ich codziennej rzeczywistości nie było nobilitacją do rangi „pomnika sztuki”, formy nieakceptowanej przez Kantora po pierwszej i drugiej wojnie światowej, kiedy według niego sztuka mogła powstawać wyłącznie z powodów egzystencjalnych. Stąd kategoria realności najniższej rangi, potrzeba operowania resztkami, przedmiotami zużytymi, w których formie nadal skumulowana jest ich tajemnica. Kantorowska Deska wydaje się być tutaj pewnym odpowiednikiem marzenia Beresia o nieukształtowanym przez człowieka pniu drzewa czy kamieniu. Jak jednak twierdził Kantor: „ważne – deski muszą być stare jak wymyte deszczem lub wypalone słońcem”.
Prezentacji dzieł artystów towarzyszą dwa materiały wideo, w których Bereś i Kantor wypowiadają się o sobie nawzajem.
Kurator: Małgorzata Paluch-Cybulska
Wystawa czasowa w Galerii-Pracowni Tadeusza Kantora, przy ul. Siennej 7/ (oddział Cricoteki) od 20 marca do 8 grudnia 2024 r.
Wystawa czynna:
poniedziałek – środa w godz. 11:00 – 18:00
bilety w cenie:
normalny 10 zł, ulgowy 5 zł, w środy wstęp bezpłatny
Wystawa eksponowana jest w trakcie prezentacji monograficznej Bereś w siedzibie Cricoteki przy ul. Nadwiślańskiej 2-4.
