„Akurat tędy szliśmy” – performance, wystawa, warsztaty dyskusja
„Akurat tędy szliśmy” – performance, wystawa, warsztaty dyskusja
Jeden obiekt, cztery wydarzenia, dwa muzea, wspólna pamięć.
Wystawa „Widok zza bliska. Inne obrazy Zagłady” w Muzeum Etnograficznym w Krakowie prezentuje nieoczywiste obiekty, opowiadające m.in. o śmierci Żydów podczas II wojny światowej. Jednym z nich jest wykonana przez Franciszka Wacka Truposznica – Auto z Treblinki, samochód-zabawka służący do ilustrowania historii wojennych opowiadanych dzieciom.
„Akurat tędy szliśmy” to projekt obejmujący cztery wydarzenia skupione wokół tego obiektu:
- akcję performatywną „90/100” wyreżyserowaną przez Wojtka Ziemilskiego (reżysera i artystę wizualnego) przy wsparciu merytorycznym Kolektywu Kuratorskiego
- tygodniowe warsztaty Ludmiły Ryby (aktorki Teatru Cricot 2) z Kolektywem Kuratorskim o obiektach w teatrze Tadeusza Kantora
- interwencję na wystawie stałej „Tadeusz Kantor. Odsłona czwarta. Rzeźba” przygotowaną przez Kolektyw Kuratorski
- dyskusję panelową „Staging Difficult Pasts: Objects in the State of Unrest”, której pomysłodawcą jest Michał Kobiałka (University of Minnesota, Minneapolis, USA)
PROGRAM:
18–22 lutego
Warsztaty Ludmiły Ryby z Kolektywem Kuratorskim w Cricotece
Tygodniowe warsztaty Ludmiły Ryby z Kolektywem Kuratorskim dotyczące funkcji obiektów i przedmiotów w przestrzeni teatralnej czy tez muzealnej z perspektywy jej doświadczenia pracy z Tadeuszem Kantorem w Teatrze Cricot 2.
23 lutego, godz. 15:00
90/100
Truposznica – Auto z Treblinki, drewniany samochód autorstwa Franciszka Wacka z 1967 roku. Obiekt przypomina zwykłą zabawkę, dopiero nadany mu przez autora tytuł wprowadza w strefę dyskomfortu i odnosi do trudnej pamięci. Auto z Treblinki nawiązuje do samochodów, które były wykorzystywane w latach 40. do przewożenia zwłok ofiar Zagłady. Akcja performatywna to pochód z replikami obiektu. Ma na celu wspólne upamiętnienie ofiar Zagłady.
Trasa przejścia: Muzeum Etnograficzne w Krakowie (Dom Esterki, ul. Krakowska 46) – Most Piłsudskiego – Cricoteka (ul. Nadwiślańska 2–4).
Zapraszamy do czynnego udziału w akcji.
Wojtek Ziemilski: „Nie mam dostępu. Do cudzego doświadczenia. Do wydarzeń. Do źródła. Dowiaduję się o rzeźbie – Truposznicy. Tak ją nazwał autor, Franciszek Wacek. Tą ciężarówką, głosi opis, wożono ciała Żydów do spalenia. (Tak, tym mostem też).
Przyglądam się. Namacalność drewna, jego zmysłowość – to nie rysy twarzy kierowcy robią na mnie wrażenie, a rysy drzewa.
Brak mi, na szczęście, dostępu do cudzego cierpienia.
Jestem wycofywany na bezpieczne pozycje empatii. Powoli do empatii dołącza przeliczanie: Ilu ich było. Ilu przeszło. Ilu zostało. Ilu z której strony.
Algebra nieobecności.
To już nie jest pojedyncza zabawka. To nie jednostkowe doświadczenie. Gubimy się w tym, łącząc się w bólu w konstelacje. Nasze nowoczesne konstelacje, wypłukane z rysów drzewa i lekko tylko przyprószone naszą własną historią.
Przenosimy ciężar. Nie na własnych barkach.
Bo to nie jest nasz ciężar. Nasze współczesne ciała nie zostaną obarczone.
Ciągnijmy go więc za sobą. Absurdalne zabawki beznamiętnie symbolizujące cierpienie.
Jakby przy okazji: akurat tędy szliśmy. Przypałętało nam się to przerażenie i ten koniec nad końcami. No co mieliśmy zrobić, kopnąć? To niech już idą, weźmy je ze sobą. Nie wiadomo, skąd ich się tyle namnożyło. Wykluły się, powiedzmy. Niedojrzałe jakieś, małe i niepozorne. Ale niech mają. Skorzystają sobie. My akurat w tym kierunku.
No i się stało: przenosimy ciężar.
W miarę możliwości razem, w miarę możliwości świadomie.
Lekki to ciężar, bo my raczej z lekkości jesteśmy”.
23–24 lutego, otwarcie 23 lutego, godz. 16:30
„462. Przysietnica-Wielopole-Treblinka” (interwencja na wystawie stałej „Tadeusz Kantor. Odsłona czwarta. Rzeźba”)
Biedny pokoik wyobraźni, w którym odbywa się ciągła walka historii z indywidualną pamięcią. Zagracony strych, a w nim przedmioty najniższej rangi, konkurujące o naszą uwagę. W kącie magazynu obiekt wyjątkowy: Truposznica. Zabawka czy narzędzie świadectwa? Praca artystyczna Franciszka Wacka przedstawiająca samochód służący do przewożenia ciał ofiar. Została stworzona najprawdopodobniej na podstawie relacji o używaniu takich aut w okolicach obozów. Wacek z Przysietnicy, Kantor z Wielopola – wykorzystali bardzo podobne gesty do prowadzenia narracji o trudnej pamięci. Punkty podróży, polegającej na zmaganiu się z ciężarem przeszłości, łączą miejsca urodzenia twórców z symbolicznym miejscem Zagłady. Od-przez-do, dokładnie 462 kilometry.
23 lutego, godz. 17:00
Dyskusja panelowa „Staging Difficult Pasts: Objects in the State of Unrest”
Publiczna dyskusja panelowa na temat historycznej i kulturowej materialności obiektów, ich funkcji w praktykach teatralnych i muzealniczych.
Paneliści: Ludmiła Ryba, Wojtek Ziemilski, Kolektyw Kuratorski oraz Erica Lehrer, Roma Sendyka, Katarzyna Fazan i Anna Róża Burzyńska.
Panel poprowadzi Michał Kobiałka.
Dyskusja będzie prowadzona w języku angielskim.
Dla uczestników wydarzeń bilet na wystawę „Widok zza bliska” w MEK za 1 zł.
„Staging Difficult Pasts” to finansowany przez Arts and Humanities Research Council (UK) projekt badawczy, który rozwija współpracę między twórcami teatralnymi oraz kuratorami muzeów. Od kilkudziesięciu lat w teatrach oraz muzeach trwają rozległe próby wyeksponowania lub reinterpretacji pamięci, w której trudne tematy historyczne – uprzednio uznawane za tabu – stały się przedmiotem publicznej dyskusji.
Uczestnicy projektu zastanawiają się, w jaki sposób twórcy teatru opracowali innowacyjne formy narracyjne i przekształcają obiekty teatralne i artystyczne oraz analizują podejście kuratorskie do „inscenizacji” narracji historycznych i performatywnych spotkań w muzeum.
Transmitting Contentious Cultural Heritages with the Arts: From Intervention to Co-Production: TRACES (2016–2019) to przedsięwzięcie badawcze na temat interpretacji spornego dziedzictwa Europy, finansowane przez Komisję Europejską w ramach programu Horyzont 2020, grant realizowano na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Eksperymentalny charakter badań zakładał szeroką współpracę między instytucjami, akademią i artystami. Wystawa „Widok zza bliska. Inne obrazy Zagłady” w Muzeum Etnograficznym w Krakowie powstała jako rezultat poszukiwań wizualnych wypowiedzi artystów o Zgładzie w zbiorach etnograficznych. Badania przeprowadzili autorzy wystawy: Roma Sendyka (kierująca grantem), Erica Lehrer, Wojciech Wilczyk, Magdalena Zych z MEK. Aby powstała wystawa, zespół pokonał 13 tysięcy kilometrów, przeprowadził kwerendy w kilkudziesięciu archiwach publicznych i prywatnych w Polsce i w Niemczech, przeszło 400 dzieł zostało sfotografowanych, stały się źródłem dla cyklu fotograficznego „Powiększenia” Wojciecha Wilczyka. 60 prac zawiera nawiązania do Zagłady. Jedną z nich jest „Truposznica. Auto z Treblinki” Franciszka Wacka z kolekcji Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
Cricoteka założona została w Krakowie w 1980 roku z inicjatywy Tadeusza Kantora jako żywe archiwum Teatru Cricot 2. Zgodnie z wolą artysty od początku pełniła równolegle funkcje muzeum, archiwum, galerii i ośrodka badań, jednocześnie gromadząc unikalne materiały dokumentujące działalność Teatru i jego założyciela. Dzięki realizacji projektu budowy nowej siedziby i otwarcia jej w 2014 roku Cricoteka zajmuje się organizacją wystaw, spektakli, warsztatów oraz innych wydarzeń. Rozwój instytucji w najbliższych trzech latach zakłada: tworzenie centrum badawczego i naukowego poświęconego Tadeuszowi Kantorowi; organizację wystaw; działalność edukacyjną; kontynuację działań teatralnych, performatywnych i muzycznych.
Muzeum Etnograficzne w Krakowie założone zostało w 1911 roku przez Seweryna Udzielę, nauczyciela, społecznika i kolekcjonera. Muzeum posiada największą i najstarszą kolekcję etnograficzną w Polsce. To obiekty pochodzące z terenów polskich, ale także zbiory europejskie oraz pozaeuropejskie, pozyskane przez podróżników, artystów i uczonych. Muzeum prowadzi badania antropologiczne nad zjawiskami kultury współczesnej, poprzez badania terenowe reinterpretuje kolekcję, interweniuje w przestrzeni publicznej, podejmuje działania edukacyjne przeznaczone dla dorosłych i dzieci, kreuje więzi szerokiej współpracy, eksperymentuje. Zbiory i wystawa stała mieszczą się od 1948 roku w renesansowym Ratuszu dzielnicy Kazimierz przy Placu Wolnica 1, wystawy czasowe prezentuje Muzeum przy Krakowskiej 46, w Domu Esterki. Więcej: www.etnomuzuem.eu
Ludmiła Ryba – aktorka Teatru Cricot 2. Brała udział w spektaklach „Wielopole, Wielopole”, „Niech sczezną artyści”, „Maszyna miłości i śmierci”, „Nigdy tu już nie powrócę” i „Dziś są moje urodziny”. Tłumaczka Tadeusza Kantora podczas jego „Lekcji mediolańskich” (1986) oraz jego asystentka podczas warsztatów w Awinionie (1990). Prowadziła liczne warsztaty teatralne, m.in. we Włoszech, Francji, Polsce, Brazylii, Anglii i w Stanach Zjednoczonych. W Minneapolis reżyserowała „Dybuka” na podstawie sztuki Szymona An-skiego (2004), „Notes of the Black Bird” według tekstów Kafki, Ajschylosa i Dantego (2007) oraz „Misterium-buffo” Majakowskiego (2013). Poza teatrem zajmuje się także przekładem polskiej literatury na język włoski. Obecnie (z Luigim Marinellim i Silvią Parlagreco) przygotowuje we Włoszech trzytomowa publikacje pism Tadeusza Kantora.
Wojtek Ziemilski – reżyser teatralny, artysta wizualny. Tworzy prace na pograniczu dyscyplin, wykorzystujące różnorodność form sztuk performatywnych. Jego teatr bawi się konwencjami, stroniąc od patosu i bełkotliwości. W swoich pracach często zajmuje się kwestiami komunikacji, języka, tożsamości, a także relacją widz-spektakl. Jego produkcje eksplorują możliwości teatru dokumentalnego – w „Małej narracji” (Teatr Studio w Warszawie) opowiadał własną historię rodzinną, w „Prologu” (Krakowskie Reminiscencje Teatralne i Teatr Ochoty) sprawdzał, kim są widzowie i kim mogliby być, „W samo południe” (Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu) było opowieścią o zmianach w Polsce po 1989 roku, a „Pigmalion” (Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, Komuna Warszawa) zajmował się językiem jako sposobem funkcjonowania w świecie. Jego „Jeden gest” (Nowy Teatr w Warszawie) zdobył w 2017 roku główną nagrodę szwajcarskiego festiwalu Zürcher Theater Spektakel. Ziemilski jest założycielem Ośrodka Sztuki XS, współtwórcą akcji „Golgota Picnic Polska”, współpracuje także z galerią BWA Warszawa. Prowadzi zajęcia z nowych nurtów teatralnego eksperymentu w Akademii Teatralnej w Warszawie i na Uniwersytecie Warszawskim.
Kolektyw Kuratorski powstał jesienią 2015 roku z chęci przeniesienia poprzez projekty kuratorskie dyskursu akademickiego w przestrzeń realnego oddziaływania. Grupa złożona jest z około 15 (w zależności od projektu) młodych akademików/czek i kuratorów/rek związanych z Uniwersytetem Jagiellońskim. Kolektyw działa przede wszystkim na zasadzie wolnej partycypacji – jesteśmy nieformalną, niehierarchiczną grupą, podejmującą decyzje drogą dyskusji i dążenia do konsensusu. W naszych działaniach skupiamy się na tematach związanych z pamięcią kulturową, a zwłaszcza z kwestiami tzw. „trudnego dziedzictwa”. Dotychczas zrealizowałyśmy kilka projektów non-profit: wystawy multimedialne w zaprzyjaźnionych instytucjach (m.in. Muzeum Historii Fotografii, Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, Spółdzielni Ogniwo), akcję społeczną przywracającą pamięć o byłym obozie koncentracyjnym w Krakowie czy interwencję muzealną wskazującą luki w wizualnej reprezentacji przeszłości nauki.
Za pomoc w realizacji projektu dziękujemy Joannie Krokosz, Katarzynie Piszczkiewicz oraz drukarni URBICUM.