Tadeusz Kantor zyskał światową sławę jako człowiek teatru. W świetle scenicznych reflektorów zapomniano o jego pierwszej fascynacji – malarstwie. Był twórcą wszechstronnym i rozdzielanie jego dzieła na poszczególne “dyscypliny” jest ryzykowne. Jednak dziś, gdy po genialnych spektaklach została tylko pamięć i nagrania – warto przyjrzeć się obrazom, które tłumaczą kolejne etapy artystycznej drogi. W nich Kantor odsłania się czasem bardziej niż na scenie. Jeszcze za życia nazwano go “najbardziej światowym z polskich artystów i najbardziej polskim z artystów światowych”. W pejzażu polskiej sztuki Kantor stał się ważnym symbolem, twórcą – emblematem XX wieku. Na kolejnych etapach jego artystycznej biografii można się uczyć historii sztuki współczesnej – jej odkryć i złudzeń, jej poszukiwań i ambicji . [Krystyna Czerni, “Tadeusz Kantor. Malarstwo i Teatr. Przewodnik po twórczości artysty”, Biuro Wystaw Artystycznych w Bydgoszczy, Cricoteka, Bydgoszcz 2002, s. 4]
Zaprezentowana w niniejszym dziale ewolucja malarstwa Tadeusza Kantora jest nie tylko odzwierciedleniem działań artysty w tej dziedzinie, ale również – a może przede wszystkim – obrazem stosunku Kantora do swego malarstwa i do sztuki w ogóle. Sam artysta bowiem dostarczył tutaj niejako sposobu przedstawiania swojej twórczości plastycznej. Zamieszczony w dziale “Malarstwo” tekst jest w całości autorskim zapisem Tadeusza Kantora, który przygotowany został przez niego w latach 1986-1988 jako pierwszy album twórczości malarskiej artysty. Kantor osobiście dokonał podziału swego malarstwa na 13 etapów i napisał do nich teksty. Sam również wybrał ze swej bogatej spuścizny plastycznej 269 prac, jego zdaniem najbardziej reprezentatywnych i kluczowych. Zbiorowi temu nadał tytuł “Komentarze intymne”. Album ten wydany został w dwóch wersjach obcojęzycznych – pierwotnie w wersji włoskiej: Tadeusz Kantor, “La mia opera, il mio viaggio. Commento intimo”, Federico Motta Editore, Mediolan 1991; w tym samym roku ukazała się wersja francuska albumu: Tadeusz Kantor, “Ma création, mon voyage. Commentaires intimes”, Éditions Plume, Paryż 1991. Album nigdy nie ukazał się w swej wersji oryginalnej – w języku polskim. Sam tekst do niego opublikowany został w: Tadeusz Kantor, “Metamorfozy. Teksty o latach 1938-1974”, wybór i opracowanie Krzysztof Pleśniarowicz, Cricoteka, Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2000.
“Komentarze intymne” Kantora są zapisem niezwykłym. Pozwalają nam poznać twórczość malarską artysty, ale również komentują jej Ľródła i mechanizmy wartościowania procesów twórczych. Chciałbym, jeżeli zdążę, napisać swoją historię sztuki. Nie jest ważne od kogo się bierze… Nie chodzi tu, jak piszą przeciętni historycy sztuki, o wpływy, tylko o powody . [Tadeusz Kantor, cyt. za: Krystyna Czerni, “Tadeusz Kantor. Malarstwo i Teatr. Przewodnik po twórczości artysty”, Biuro Wystaw Artystycznych w Bydgoszczy, Cricoteka, Bydgoszcz 2002, s. 5].
“DZIEŁA, KTÓRYCH INDEKS I OPIS DOŁĄCZAM
NIE SĄ REKWIZYTAMI TEATRALNYMI.
POJĘCIE TO WYKLUCZYŁEM Z IDEI TEATRU CRICOT 2
JAKO NIE MIESZCZĄCE SIĘ W NIEJ.
DZIEŁA TE NIE POWSTAŁY Z DORA¬NEJ I PRZEMIJAJĄCEJ POTRZEBY
DANEGO SPEKTAKLU.
LECZ ZWIĄZANE SĄ ŚCIŚLE Z IDEAMI, KTÓRE DEFINIUJĄ MOJĄ
TWÓRCZOŚĆ
NALEŻĄ DO SERII DZIEŁ O OKREŚLONYM TEMACIE,
ZNAJDUJĄCYCH SIĘ OD DAWNA W MUZEACH
POSIADAJĄ WYSTARCZAJĄCĄ ILOŚĆ NAPIĘCIA WEWNĘTRZNEGO
I SAMODZIELNEGO SENSU,
ABY
BYĆ AUTONOMICZNYMI DZIEŁAMI SZTUKI. (…)”
(Oświadczenie T. Kantora dotyczące obiektów Teatru Cricot 2 przechowywanych w Cricotece, maszynopis autorski, Archiwum Cricoteki, nr inw. I/000604, s. 1)
Zgodnie z zamiarem artysty dzieła te weszły w skład kolekcji Cricoteki. Tadeusz Kantor pracował nad nią w latach 80. Pod nadzorem artysty obiekty teatralne były odnawiane, rekonstruowane, przystosowywane do eksponowania w powstającym w Cricotece, pod koniec lat 80., Muzeum Teatru Cricot 2.
Tadeusz Kantor jest również twórcą kilku obiektów – instalacji – rzeźb (n.p.: Edgar Wałpor – człowiek z walizkami, Krzesło z serii Pomniki niemożliwe – zrealizowane w Oslo, Portret matki, Autoportret, Chłopiec w ławce (również rzeźba nagrobna dla matki), Klasa szkolna – dzieło zamknięte, Pokój Odysa, Dzieci w ławkach z “Umarłej klasy” ), które powstały poza teatrem, jako autonomiczne dzieła sztuki.
Prezentowane w tym dziale fotografie obiektów są opatrzone komentarzem artysty.
Działania happeningowe Tadeusza Kantora kształtowały się na gruncie happeningu europejskiego. Artysta w trakcie licznych podróży zagranicznych stykał się niejednokrotnie z praktykami, dyktowanymi przez linię rozwojową tego nurtu. Jednakże doświadczenia te wydają się być w odniesieniu do jego własnych działań jedynie inspiracją, z której wyciągnął indywidualne wnioski.
Tendencja happeningowa Tadeusza Kantora zaznaczała się tak na gruncie malarstwa, jak i w dziedzinie teatru - jak się zdaje - co najmniej na kilka lat przed świadomym użyciem przez Kantora reguł happeningu. Jeśli przyjrzeć się bowiem całokształtowi twórczości artysty - etap, w którym poświęcał on szczególną uwagę happeningowi, wydaje się nieuchronną konsekwencją indywidualnego rozwoju artysty.
W niniejszym dziale zostały zaprezentowane wszystkie akcje happeningowe Tadeusza Kantora, począwszy od pierwszego zrealizowanego przez niego happeningu w roku 1965, po ostatni w 1971 roku.
Zapoznając się z nimi pamiętać należy, iż w tej dziedzinie, podobnie jak w wielu innych przejawach twórczości - Kantor pozostaje pionierem na gruncie sztuki polskiej.
