Lekcja Anatomii – rekonfiguracja: Teatralna produkcja Cricoteki

Zimny pusty pokój i stół na środku, grupa ośmiu mężczyzn zastygnięta nad zwłokami leżącymi na stole. Żadna z osób nawet nie patrzy na zwłoki, wpatrzeni są w mistrza ceremonii sekcji zwłok, w księgę (De Humani Corporis, A. Vesalius 1543) oraz w nas widzów. Tak w skrócie wyglądałaby charakterystyka słynnego obrazu Rembrandta.  Już w samym zabiegu wyprowadzenia wzroku mężczyzn poza kadr obrazu i sytuacji, w stronę przyszłych pokoleń widzów, jest w pewnym sensie aktem performatywnym nadanym przez malarza (reżysera sytuacji). Być może właśnie ten aspekt zafascynował Tadeusza Kantora, który nieraz powtarzał, że aktorzy nie mają przedstawiać żadnej rzeczywistości poza sobą, lecz siebie samych. Ponadto interesowało go bardziej tworzenie sytuacji i napięć wokół niej, niż powstanie zastygłego dzieła. Aż czterokrotnie powracał do inscenizacji obrazu „Lekcja anatomii doktora Tulpa”, za każdym razem w innej interpretacji, tak jakby bardziej interesowały go zmieniające się okoliczności i  konteksty, niż wierne przeprowadzenie zdarzenia według wcześniejszego scenariusza. Każdy z happeningów generuje więc inne znaczenia i doczekał się wielu krytycznych analiz.

 „Lekcja Anatomii  – rekonfiguracja” jest dodaniem nowej wartości w katalogu prób rekonstrukcji słynnego obrazu. Co więcej interesująca jest rosnąca piętrowość reprezentacji formy performatywnej: sam obraz Rembrandta zawiera potencjał performatywny wykraczający poza własne ramy: reprezentuje pewną realną sytuację przeprowadzenia sekcji zwłok (obraz powstaje na zamówienie Towarzystwa Chirurgów). Następnie Kantor poprzez swoje rekonstrukcje dodaje kolejne piętra reprezentowania reprezentowanej sytuacji. Nowa współczesna próba rekonstrukcji staje się więc kolejnym stopniem reprezentacji wyjściowej sytuacji. I całkowicie nową sytuacją, jakże odmienną od poprzednich rekonstrukcji. W końcu w obu przypadkach mamy do czynienia z męskocentrycznym punktem widzenia. W przypadku nowej rekonstrukcji Lekcji Anatomii reżyserką sytuacji jest kobieta, a  wykonawcami– osoby z  niepełnosprawnością intelektualną, często wykluczone poza perspektywę „centrum” (zarówno w  sensie poznawczym jak i społecznym).

Kantor dokonał istotnego przesunięcia w kontekście sytuacji z obrazu Rembrandta – zastępując ciało człowieka ubraniem („Uważam, że w tym tkwi różnica, mianowicie robiłem happening psychologiczny, a happening  nigdy wcześniej nie miał takiego charakteru. Poprzez demonstracje anatomii ubrań i pokazałam wszystkie problemy psychologiczne człowieka”).  W obu przypadkach sekcja jest atakiem na ludzką indywidualność. Obraz Rembrandta jest świadectwem zbrodni przeprowadzanej przez badacza, jest to proces destrukcji, w którym ciało zostaje rozdrobnione na kawałki; to co wcześniej było precyzyjnie skonstruowanym mechanizmem zmienia się w stos nie połączonych ze sobą i nie funkcjonujących części, których nie da się już złożyć w całość. U Kantora mamy do czynienia z rozrywaniem na strzępy ubrania: rozcinając ludzkie ubrania, analizując znajdujące się w  jego kieszeniach zapomniane „resztki wstydliwie,  odpadki zmięte i pogniecione”, Kantor obnaża nasze usilne starania mające na celu zbudowanie naszej formy i stylu, czyli indywidualnej tożsamości.