Muzeum Tadeusza Kantora jest wewnętrzną jednostką organizacyjną Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora CRICOTEKA, utworzoną na podstawie decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 2018 roku (numer 862 w Wykazie Muzeów prowadzonym przez MKDNiS). Utworzenie placówki stanowi formalne usankcjonowanie muzealnego profilu Cricoteki założonej z inicjatywy Tadeusza Kantora w 1980 roku i działającej początkowo jako Ośrodek Teatru Cricot 2 w Krakowie przy ul. Kanoniczej 5.
Artysta przez blisko dziesięć lat, aż do swojej śmierci w roku 1990, tworzył podstawy dla funkcjonowania ośrodka, pełniącego równocześnie rolę „Żywego Archiwum” własnej twórczości, najpierw teatralnej, a później także malarskiej i teoretycznej. Ośrodek został utworzony, aby zachować idee artysty „nie w martwym systemie bibliotekarskim, lecz w umysłach i wyobraźni następnych pokoleń”. Zgodnie z wolą swojego twórcy, Cricoteka od początku pełniła równolegle funkcje muzeum, archiwum, galerii i ośrodka badań, jednocześnie gromadząc unikalne materiały dokumentujące działalność Teatru i jego założyciela.
12 września 2014 roku otwarto nową siedzibę Cricoteki przy ul. Nadwiślańskiej 2–4 w Krakowie, która zgromadziła w jednej lokalizacji całą spuściznę Tadeusza Kantora, będącą pod opieką instytucji. Dla działającego w nowym miejscu Muzeum najważniejszym celem statutowym jest realizacja „testamentu” Mistrza. Podstawowymi zadaniami placówki są prace związane z odpowiednim przechowywaniem, zabezpieczaniem i udostępnianiem zbioru kilkuset obiektów oraz kostiumów ze spektakli Teatru Cricot 2, pism teoretycznych, rysunków i projektów, rejestracji wideo, dokumentacji fotograficznej, wreszcie tysięcy wielojęzycznych recenzji, czasopism i książek – efektu wieloletnich wędrówek Tadeusza Kantora i jego aktorów. Zbiór ten jest stale rozbudowywany o nowe pozycje i naukowo opracowywany.
Nie tylko zdeponowane są tutaj materialne dzieła Kantora, ale też trwa nieustanna praca z ideami artysty. Placówka zajmuje się bowiem zarówno gromadzeniem kolekcji, jej naukowym opracowaniem, zabezpieczeniem, konserwacją czy udostępnianiem, jak i rozwijaniem oraz dbaniem o długie trwanie myśli i koncepcji założyciela Cricoteki. Przechowywana w murach instytucji kolekcja muzealna składa się więc nie tylko z fizycznych obiektów, lecz również – w przeważającej mierze – z dziedzictwa niematerialnego. Oprócz konserwacji obiektów, praca nad zbiorami polega na podtrzymywaniu towarzyszącej im kruchej tkanki intelektualnej, na nieustannej jej aktualizacji i przetwarzaniu. Proces ten odbywa się poprzez utrzymywanie dialogu z najnowszymi prądami artystycznymi, przede wszystkim w obszarze sztuk wizualnych i performatywnych. Muzeum Tadeusza Kantora jest jedyną w Polsce publiczną placówką muzealną poświęconą przechowywaniu i popularyzacji sztuki tego jednego z najwybitniejszych dwudziestowiecznych polskich artystów, cieszącego się także światową renomą. To także swoiste centrum eksperckie, specjalizujące się w temacie życia i twórczości artysty oraz towarzyszącego ich kontekstu kulturowego.
Strategia rozwoju kolekcji w Muzeum Tadeusza Kantora polega na gromadzeniu możliwie jak najbardziej różnorodnych artefaktów i materiałów archiwalnych oraz bibliotecznych związanych z życiem i twórczością twórcy. Obecnie kolekcję Cricoteki stanowią: obiekty, kostiumy i rekwizyty ze spektakli Teatru Cricot 2 oraz autonomiczne rzeźby artysty związane z dziełami teatralnymi; rysunki i szkice; malarstwo; rękopisy i maszynopisy autorskie, korespondencja; materiały fotograficzne, audiowizualne i dźwiękowe; dokumenty, druki, materiały biblioteczne, recenzje; pamiątki; elementy autorskiego wyposażenia wnętrz. W strukturze zapoczątkowanych przez Tadeusza Kantora zbiorów znalazły się także materiały archiwalno-biblioteczne odnoszące się do źródeł jego twórczości i towarzyszącego mu kontekstu kulturowego, pozostającego z jego sztuką w bezpośrednim dialogu. W kolekcji Muzeum znajduje się także sztuka artystów, którzy utożsamiają się z ideami Tadeusza Kantora lub czerpią z nich inspirację.
Na strukturę zbiorów muzealnych składają się dwa zasadnicze działy: część archiwalna i ta poświęcona teatrowi oraz sztukom wizualnym.
Ważna część kolekcji mieści się w Galerii-Pracowni Tadeusza Kantora przy ulicy Siennej 7/5. To mieszkanie-pracownia, w którym Tadeusz Kantor w latach 1987–1990 tworzył swoje ostatnie dzieła. W pokoju Kantora zachowane zostało oryginalne wyposażenie, a według projektów artysty utworzono przy nim również galerię. Ostatnie miejsce życia i pracy Tadeusza Kantora, zachowane w stanie nienaruszonym, udostępniane jest zwiedzającym – zgodnie z jego wolą – od 1995 roku.
