W spektaklu zadane jest podstawowe pytanie o niemożność doświadczenia i wyrażenia śmierci, której nie można ani opowiedzieć, ani zbudować żadnej jej reprezentacji. Dlatego skupiamy się na tych kilku minutach żałoby, kiedy w domu osoby, która odeszła, zbierają się żałobnicy i dokonują pożegnania, odprawienia zmarłego. Nie chodzi jednak tylko o gest pożegnania, ale o prawdziwe odłączenie, odesłanie, może uwolnienie duszy. Śmierć jest nie tylko momentem przejścia, ale także procesem, który wymaga czasu.
21 listopada 2022, godz. 18:30
Anhelli. Skowyt
Reż. Jarosław Fret
Prelekcja: Dariusz Kosiński, Jarosław Fret
Wstęp bezpłatny
Gra z Kantorem to zainaugurowany w 2018 roku cykl projekcji spektakli teatralnych najważniejszych światowych reżyserów, odwołujących się poprzez formę, treść lub ideę do twórczości Tadeusza Kantora. Każdą projekcję poprzedza krótka prelekcja na temat twórczości prezentowanego artysty w kontekście fenomenu Teatru Śmierci.
Anhelli. Skowyt jest spektaklem muzycznym, śpiewanym na żywo i skomponowanym na bazie pieśni ormiańskich, greckich hymnów i prawosławnych irmosów.
Główny bohater poematu Anhelli Juliusza Słowackiego i towarzyszące mu osoby – jedna jest wybranką jego doczesnego życia, a druga aniołem – posłużą, aby opowiedzieć o procesie duchowego oddzielania. Spektakl mówi o kilku minutach pożegnania, ale tak naprawdę proces ów będzie trwał godzinę, czterdzieści dni, rok albo dłużej. Tak jakby czas zatracił swoją linearność, mierzoną wskazówkami zegara.
W spektaklu złożony zostaje muzyczny i sceniczny hołd Słowackiemu jako wielkiemu twórcy. Jego poemat jest jednak tylko punktem literackiego zaczepienia, dlatego jedyne słowa, które padają na początku przedstawienia, są zarazem ostatnimi wersami poematu. Za pomocą muzycznej dramaturgii, pochodzącej z liturgii chrześcijańskiej i z różnych obrządków pogrzebowych, wpisujemy w nasz spektakl figurę Anhellego-Zbawiciela. Wykorzystujemy także teksty gnostyckie, widząc w towarzyszących głównemu bohaterowi kobietach Marię Magdalenę.
Unikalna kolekcja pieśni, wykonywanych przez aktorów Teatru ZAR, powstawała w trakcie co najmniej dziesięciu lat poszukiwań. Metoda ta opiera się na długotrwałej pracy z pieśniarzami z różnych tradycji – do momentu, w którym potrafimy zaśpiewać każdą pieśń i uczestniczyć we wspólnej liturgii czy rytuale pogrzebowym. Dopiero wtedy pieśń może stać się elementem spektaklu.
W pracy widać podobieństwo do japońskiego teatru nō, który skupia się na uobecnianiu. Twórcy teatru nō wiedzą, że jedynymi technikami, jakimi dysponują w teatrze, są techniki reprezentacji. Nie ma dostępu do innych. Dzięki włączaniu widzów tworzymy teatr, który uobecnia. W przypadku „Anhellego” za sprawą inscenizacji i pieśni pogrzebowych uobecniamy moment śmierci i żałobę.
fot. Magdalena Mądra
Pierwsza wersja przedstawienia zatytułowana Anhelli. Wołanie miała premierę w Barbican Centre w Londynie we wrześniu 2009 roku jako ostatnia część tryptyku „Ewangelie dzieciństwa”, pokazywanego w ramach POLSKA! YEAR w Wielkiej Brytanii. W październiku 2011 roku specjalną wersję przedstawienia zaprezentowano w Belchite koło Saragossy, w ruinach kościoła San Augustino w historycznej części miasta, noszącej ślady hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939). Anhelli był grany także we Florencji (festiwal Fabbrica Europa), San Francisco (International Arts Festival, SFIAF), Paryżu (kościół Saint-Merii), Teheranie, Madrycie, we Wrocławiu (VII Olimpiada Teatralna „Świat miejscem prawdy”) oraz w wielu innych miejscach w kraju i za granicą.
W 2019 roku zespół w częściowo zmienionym składzie skoncentrował się na stworzeniu kolejnej wersji spektaklu, zatytułowanej Anhelli. Skowyt. Prapremiera nowej wersji odbyła się we wrześniu 2019 roku w japońskiej Todze podczas IX Olimpiady Teatralnej.
Reżyseria i koncepcja: Jarosław Fret
Dramaturgia muzyczna: Jarosław Fret we współpracy z Aleksandrą Kotecką i Tomaszem Wierzbowskim
Przygotowanie głosowe: Aleksandra Kotecka i Tomasz Wierzbowski
Realizacja świateł: Maciej Mądry
Aktorzy: Mertcan Semerci (Anhelli)
Oraz Davit Baroyan, Ditte Berkeley, Alessandro Curti, Ekaterina Egorowa, Jarosław Fret, Kamila Klamut, Aleksandra Kotecka, Aleksandra Kugacz-Semerci, Orest Sharak, Tomasz Wierzbowski
Premiera I wersji: 24 września 2009, Londyn
Premiera II wersji: 7 września 2019, Toga (światowa), 8 listopada 2019 (polska)
Czas trwania: 60 min
Spektakl stanowi część tryptyku „Ewangelie dzieciństwa”.
Teatr ZAR, kultywując etos pracy grupowej, realizuje projekty artystyczne przez długoletnie poszukiwania źródłowe, którym każdorazowo towarzyszy proces kształtowania nowego języka teatralnego, opartego na muzyce z rozmaitych tradycji. Międzynarodowy skład zespołu formował się w trakcie cyklicznych wypraw badawczych do Gruzji w latach 1999–2003. Podczas tych podróży grupa zebrała materiał muzyczny, którego esencją są wielowiekowe pieśni polifoniczne sięgające korzeniami początków naszej ery i stanowiące prawdopodobnie najstarszą formę wielogłosu. „Zar”, od którego grupa wzięła swą nazwę, to nazwa pieśni pogrzebowych wykonywanych przez Swanów zamieszkujących wysokie rejony Kaukazu w północno-zachodniej Gruzji. Praca zespołu wypływa z przekonania, że teatr, wbrew greckiemu thea – widzenie, nie powinien być wyłącznie oglądany, lecz przede wszystkim słuchany.
